مقدمه: شکستن موانع در حرفه‌ای مردانه 

تصور کنید که به شما گفته شود از نظر قانونی "شخص" محسوب نمی‌شوید. تصور کنید که همکارانتان روزی که ترفیع می‌گیرید، دست به اعتصاب بزنند. تصور کنید که به شما توصیه شود فقط در حقوق خانواده فعالیت کنید، زیرا دیگر شاخه‌های حقوق برای زنان مناسب نیست. 

اینها سناریوهای فرضی نیستند، بلکه چالش‌های واقعی هستند که زنان در حرفه وکالت طی ۱۰۰ سال گذشته با آنها روبرو بوده‌اند. 

این گزارش به بررسی تاریخچه اجتماعی و حقوقی زنان وکیل در پاکستان و سایر کشورها می‌پردازد و زنانی را که موانع را شکستند و مسیر را برای نسل‌های آینده هموار کردند، گرامی می‌دارد. 

پیشگامان: زنانی که تاریخ حقوق را تغییر دادند 

حرفه وکالت همواره فضایی مردسالارانه داشته است. اما زنان پیشگام در سراسر جهان، حقوق را به عنوان وسیله‌ای برای عدالت و مبارزه با ظلم می‌دیدند، نه فقط یک حرفه. 

مسیر این زنان، خواه در آسیا، آمریکای شمالی یا اروپا، با چالش‌های مشابهی همراه بوده است. 

 کرنلیا سورابجی: اولین زن در حرفه حقوق در هند تحت استعمار بریتانیا 

در سال ۱۸۷۴، کرنلیا سورابجی، دختر هشت‌ساله‌ای در پونا، شاهد بود که چگونه یک تاکورانی (بانوی اشرافی) املاک خود را توسط وکیل قانونی‌اش که ۳۰ سال به او اعتماد داشت، از دست داد. این وکیل با سوءاستفاده از بی‌سوادی او، اسناد را جعل کرده بود. 

این رویداد تأثیر عمیقی بر سورابجی گذاشت و باعث شد که او برای دفاع از حقوق زنان به حقوق روی آورد. او دانشگاه آکسفورد را به چالش کشید و اولین زنی شد که موفق به تحصیل در رشته حقوق در این دانشگاه شد. 

اما زمانی که در سال ۱۸۹۲ در امتحانات حقوق قبول شد، مدرک خود را دریافت نکرد، زیرا قوانین بریتانیا زنان را "شخص" به حساب نمی‌آوردند. 

چالش‌های او در هند نیز ادامه یافت. علیرغم داشتن صلاحیت، مجوز وکالت به او داده نشد. سرانجام، پس از سه دهه مبارزه، قانون وکلا (ویژه زنان) در سال ۱۹۲۳ تصویب شد و زنان توانستند به‌طور قانونی در دادگاه‌ها کار کنند. 

رجینا گوها: مبارزه برای حق زنان در وکالت 

در سال ۱۹۱۶، رجینا گوها، یک وکیل یهودی از کلکته، برای اخذ مجوز وکالت درخواست داد، اما رد شد. دلیل؟ 

قانون اصطلاح "اشخاص" را فقط به مردان محدود کرده بود. 

هرچند درخواست او رد شد، اما راه را برای اصلاحات قانونی بعدی هموار کرد. در نهایت، در سال ۱۹۲۳، هند قانونی مشابه بریتانیا تصویب کرد و زنان را در حرفه وکالت پذیرفت. 

اولین زنان قاضی در پاکستان: پیشگامانی روی کرسی قضاوت

در سال ۱۹۹۴، پاکستان برای اولین بار زنان را به عنوان قاضی در دادگاه‌های عالی منصوب کرد، از جمله: 

- قاضی ماجده رضوی (سند) 

- قاضی فخرالنسا کوکر (پنجاب) 

- قاضی ناصره اقبال (پنجاب) 

- قاضی خالدہ راشد (خیبرپختونخوا) 

- قاضی پروین راشد (پنجاب) 

این زنان در زمانی منصوب شدند که جامعه پاکستان همچنان پرسش می‌کرد که آیا زنان می‌توانند قاضی باشند یا خیر. 

مقاومت مردانه: آیا زنان می‌توانند قاضی شوند؟ 

ورود زنان به قوه قضاییه با مخالفت شدید مردان روبرو شد. 

در سال ۱۹۷۴، زمانی که قاضی خالدہ راشد اولین زن قاضی مدنی در پیشاور شد، جامعه به شدت مخالفت کرد و بسیاری این سوال را مطرح کردند که آیا زنان از نظر شرعی می‌توانند قضاوت کنند؟ 

مخالفت با زنان در دوره اسلامی‌سازی ژنرال ضیاءالحق در دهه ۱۹۸۰ شدت گرفت. در ۱۹۸۲، انصار برنی پرونده‌ای را در دادگاه شرعی مطرح کرد و استدلال نمود که زنان شرایط لازم برای قضاوت را ندارند. 

اما وکلای زن، سلیمه ناصرالدین و راشده پاتل، از حق حضور زنان در قوه قضاییه دفاع کردند و موفق به حفظ جایگاه زنان در دادگاه شدند. 

شکستن سقف شیشه‌ای: راهی به سوی دیوان عالی 

وقتی در ۲۰۲۱، قاضی عایشه ملک برای دیوان عالی پاکستان معرفی شد، شورای وکلای پنجاب اعتصاب کرد و ادعا کرد که او به اندازه کافی ارشد نیست. اما در حقیقت، این مخالفت فقط به این دلیل بود که او زن بود. 

پس از دو سال مبارزه، در سال ۲۰۲۲، او به اولین زن در تاریخ پاکستان تبدیل شد که به دیوان عالی راه یافت. 

سال بعد، در ۲۰۲۳، قاضی مسرت هلالی به عنوان دومین زن دیوان عالی منصوب شد، اما این بار با مقاومت کمتری مواجه شد. این نشان می‌دهد که پیشگامان مسیر را برای دیگران هموار می‌کنند. 

زنان در حقوق در جهان: نگاهی به پیشگامان بین‌المللی 

چالش‌هایی که زنان وکیل در پاکستان تجربه کرده‌اند، در سراسر جهان نیز تکرار شده است. از جمله زنان تأثیرگذار در حقوق می‌توان به این افراد اشاره کرد: 

- قاضی روث بیدر گینزبرگ (آمریکا) – مدافع حقوق زنان در دیوان عالی ایالات متحده. 

- قاضی کلر لهرو-دوبه (کانادا) – اولین قاضی که حقوق فمینیستی را در حقوق کانادا معرفی کرد. 

- قاضی سلمی صُبحان (بنگلادش) – اولین وکیل زن در بنگلادش. 

- قاضی لم بینگ هانگ (مالزی) – یکی از اولین زنان در دادگاه‌های مالزی. 

- قاضی هلنا نورمانتون (بریتانیا) – اولین زن وکیل در دادگاه‌های عالی بریتانیا. 

همه این زنان، مانند همتایان پاکستانی خود، برای به رسمیت شناخته شدن در این حرفه جنگیده‌اند. 

نتیجه‌گیری: میراث زنان در حقوق 

۱۰۰ سال گذشته، تاریخ مقاومت، استقامت و اصلاحات زنان در حقوق بوده است. 

اگر کرنلیا سورابجی برای زنان پرده‌نشین نمی‌جنگید، اگر رجینا گوها برای اخذ مجوز وکالت نمی‌جنگید، اگر عایشه ملک در برابر مخالفت‌ها تسلیم می‌شد، امروز زنان هنوز از دادگاه‌ها حذف شده بودند. 

اما تاریخ نشان داده است که وقتی زنان ایستادگی می‌کنند، تغییر اجتناب‌ناپذیر است. قانون که روزگاری برای حذف زنان استفاده می‌شد، اکنون توسط آنان برای دستیابی به عدالت به کار گرفته می‌شود. 

https://images.dawn.com/news/1193346/women-in-law-and-100-years-of-raising-the-bar